Zabytkowy park w Woli Krzysztoporskiej – przyrodnicza perła województwa łódzkiego

Cieszy oczy, zachwyca, przypomina o odległej historii, ale też jest doskonałym miejscem wypoczynku dla współczesnych. Mowa o zabytkowym parku w Woli Krzysztoporskiej, którego rewaloryzację kwotą prawie 2 mln zł wsparł Wojewódzki Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej w Łodzi. Prace zakończyły się w kwietniu 2020 r.

– Długo walczyliśmy o to, by zdobyć środki na rewaloryzację tego parku, bo wiemy, jak zależało na tym mieszkańcom Woli Krzysztoporskiej. Bardzo cieszymy się, że Fundusz uznał nasz projekt za dobrze przygotowany i na tyle interesujący, żeby przyznać nam dofinansowanie. Dzięki temu w stolicy gminy powstało kolejne miejsce do wypoczynku i rekreacji z placem zabaw, siłownią plenerową, a nawet stolikami do gry w szachy – oczywiście wszystko w otoczeniu pięknej przyrody – mówi wójt gminy Wola Krzysztoporska Roman Drozdek.
Koszt wszystkich prac budowlanych to 2.153.017,45 zł. Na realizację zadania pod nazwą „Rewaloryzacja parku w Woli Krzysztoporskiej” Wojewódzki Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej w Łodzi udzielił gminie Wola Krzysztoporska wsparcia w ramach programu priorytetowego „Przyrodnicze perły województwa łódzkiego – program rewaloryzacji parków – III edycja”. Jego wysokość określono na 1.973.482 zł (dotacja 1.478.734 zł, pożyczka 494.748 zł).
A celem tej kompleksowej rewaloryzacji zabytkowego parku w Woli Krzysztoporskiej było przywrócenie jego walorów historycznych, przyrodniczych i krajobrazowych, do których tak przywiązani są mieszkańcy stolicy gminy. Rewitalizacja tej przestrzeni i przywrócenie jej do życia pozwoliły stworzyć miejsce spotkań, animacji, edukacji historycznej i przyrodniczej dla młodych pokoleń. Park stał się miejscem łączącym historię z teraźniejszością. Elementy małej architektury (ławki, stoliki, krzesła), a także plac zabaw dla dzieci i siłownia plenerowa zdecydowanie uatrakcyjniły ten teren. Gruntownej konserwacji poddano zbiornik wodny stanowiący centralny punkt parku. Dzięki stworzeniu na tym ponad 2-hektarowym obszarze wnętrz parkowych opartych o najcenniejsze okazy starodrzewia (jesion nad dawnym stawem, buk we wschodniej części, lipa pomnikowa, jesiony i dęby w centralnej części) ukazane zostało to, co było najcenniejsze dla tego obiektu z czasów jego powstania na początku XX w. Pojawiły się też nowe nasadzenia. Historyczny układ ciągów spacerowych podkreślają latarnie nawiązujące stylistyką do tych gazowych z początku XX wieku. Dzięki temu park jest też znacznie bardziej przyjazny dla odwiedzających go wieczorami.
Prace prowadzone były w latach 2019 – 2020.

ZABYTKOWY PARK W WOLI KRZYSZTOPORSKIEJ – RYS HISTORYCZNY OBIEKTU

Park w Woli Krzysztoporskiej w obecnym kształcie i granicach związany jest z dobrami rodu Krzysztoporskich oraz majątkiem rodziny Szpilfoglów. Jego układ przestrzenny i funkcje zmieniały się w zależności od potrzeb użytkowników. Działania rodziny Szpilfoglów miały duży wpływ na wygląd obiektu. Jednak największe przekształcenia nastąpiły po II wojnie światowej.

Kompozycja parku wynikała z ukształtowania terenu, rozwoju urbanistycznego miejscowości oraz zmian wprowadzanych przez kolejnych właścicieli. Przez lata odgrywał rolę swoistego ogrodu przydomowego, któremu funkcję parku publicznego nadano dopiero w latach 60. XX wieku.

W HISTORII MAJĄTKU ORAZ ZWIĄZANEGO Z NIM PARKU WYRAŹNIE ZARYSOWUJĄ SIĘ 4 OKRESY:

OKRES 1 (XVI w. – 1880) to obecność rodu Krzysztoporskich, która była m.in. czynnikiem osiedleńczym na terenie Woli Krzysztoporskiej, będącej w tym czasie posiadłością rodową rodziny. Przestrzennie i funkcjonalnie składała się z wsi, folwarku, osady młynarskiej, karczmy oraz XVI-wiecznego dworu magnackiego. Świadectwem istnienia tej ostatniej budowli są zachowane do dziś pozostałości dwóch przyściennych rzeźb – panoplii pochodzących z początku XVIII wieku oraz niezachowane, lecz wzmiankowane jeszcze w 1950 roku putta na dawnej bramie. Z tego okresu są też ruina XIX-wiecznego dworku i nieliczne egzemplarze starodrzewu oraz ukształtowanie terenu.

OKRES 2 (1880 – 1945) łączy się z przejęciem majątku przez rodzinę Szpilfoglów. To ważny etap w historii miejscowości i parku. Z tego okresu pochodzą rzędowe nasadzenia wschód-zachód z takimi gatunkami jak lipa drobnolistna czy kasztanowiec biały (rosnący na południe od dworu); kolisty układ lip wokół polany; grupa jesionów towarzysząca zbiornikom wodnym; część świetlistej dąbrowy na północnym zachodzie. W tym czasie od zachodu z parkiem graniczył ogród użytkowy (sad). Ukształtowano aleje na istniejącej grobli (lipa drobnolistna uzupełniana grabem pospolitym), staw w formie małej sadzawki w kształcie podkowy. Utworzono kort tenisowy i klomb kwiatowy. Elementy te połączono komunikacyjnie wąską ścieżką ogrodową.

W związku z dynamicznym rozwojem majątku powstawały nowe zabudowania. W 1910 roku wzniesiono secesyjną willę fabrykancką położoną na zachód od dworu (po 1945 r. siedziba dyrekcji Wolskich Zakładów Przemysłu Barwników „ORGANIKA”). W 1915 roku wybudowano neoklasycystyczną willę (od 1945 r. zakładowe przedszkole, później budynek biurowy) usytuowaną na południowy zachód od dworu, od wschodu sąsiadującą z trawiastą polaną i wygradzającymi zadrzewieniami w kształcie półkola. W tym czasie powstał też bezstylowy wielorodzinny dom pracowniczy zlokalizowany na zachód od secesyjnej willi.

OKRES 3 (1945 – 1994) powojenny, związany jest z nacjonalizacją majątku. W okresie tym nastąpiła znaczna ingerencja w funkcję oraz kompozycję obiektu. Został on wówczas trwale oddzielony od historycznych zabudowań, wzniesiono muszlę koncertową, fontannę, urządzenia placu zabaw, wykonano część nasadzeń (m.in. liniowe z młodych klonów, jaśminowców, głogów i ligustrów) oraz usunięto część zabytkowego drzewostanu. Jednocześnie rozbudowa i funkcjonowanie zakładów (WZPB) wpłynęły na szybki rozwój Woli Krzysztoporskiej po II wojnie światowej.

OKRES 4 (1994 – 2017) wiąże się z powolnym upadkiem i likwidacją (2000 r.) Zakładów Chemicznych „ORGANIKA”, co doprowadziło do rozdrobnienia majątku. Brak jednego zarządcy i wiążący się z tym brak nadzoru nad obiektem przyczyniły się do zaniedbania parku oraz utraty części jego walorów historycznych.
Fot. Park przed rewaloryzacją

Ciekawa historia obiektu tak ściśle związania z rozwojem miejscowości to niejedyny walor założenia. Park, cenny pod względem przyrodniczym dzięki zbiornikom wodnym, pięknym okazom starodrzewu, faunie i florze, stanowi wart zachowania i ochrony ekosystem. Przeprowadzona w 2020 roku rewaloryzacja parku miała na celu przywrócenie mu dawnego charakteru i wzbogacenie jego programu tak, aby znów był chętnie odwiedzany przez mieszkańców Woli Krzysztoporskiej.

Fot. Park po rewaloryzacji

O archeologicznym odkryciu podczas prac rewaloryzacyjnych w parku czytaj TUTAJ